Güler Psikoloji - Blog

İlişkilerde Manipülasyon: Türleri, Başa Çıkma Yöntemleri ve Daha Fazlası

Manipüle, kişi ya da kişilerin kendi çıkarlarını gözetmek adına başkalarını etkilemek için gösterdikleri eylemler olarak ifade edilir. Psikolojik manipülasyon, çoğu zaman sağlıksız ilişkilerin temelini oluşturur ve buna maruz kalan bireylerde öz güven kaybı ya da suçluluk gibi duyguları doğurabilir. Özellikle gaslighting gibi manipülatif teknikler, bireyin gerçeklik algısını zedeleyerek uzun vadede depresyon ve anksiyete gibi psikolojik rahatsızlıklara yol açabilir.

Manipüle (Manipülasyon) Ne Demek?

Manipüle etmek, bireylerin düşünce, duygu veya davranışlarını kendi çıkarına göre yönlendirmek amacıyla uygulanan bilinçli ve stratejik bir etkileyicilik türüdür. Psikolojik bağlamda manipülasyon; aldatma, ifadeyi bastırma, duygusal yönlendirme veya gerçekleri çarpıtma gibi çeşitli tekniklerle yapılır. Manipüle edilen birey, çoğu zaman bu etki altında olduğunun farkında bile olmadan karar alma süreçlerindeki özgünlüğünü yitirebilir.

Manipülasyon Teknikleri Nelerdir?

Karşındakini manipüle etme eyleminde olan kişilerin farklı teknikleri bulunur. Psikolojik manipülasyonun birçok türü olsa da, en sık karşılaşılan ve zihinsel sağlık üzerinde ciddi etkiler bırakan başlıca iki yöntem duygusal manipülasyon ve gaslighting (gerçeklik çarpıtma) olarak öne çıkar. Bu türlerin anlaşılması, bireyin kendini koruması ve gerektiğinde profesyonel destek alabilmesi açısından kritik öneme sahiptir.

1-Duygusal Manipülasyon

Duygusal manipülasyon, kişinin duygusal olarak hassas olduğu alanların hedef alınarak kontrol altına alınmaya çalışıldığı bir yönlendirme biçimidir. Bu yöntemde, bireyin zaafları ya da kırılgan noktaları üzerinden suçluluk duygusu oluşturulur ve kararları etkilenir. Özellikle çocukluk döneminde yaşanan deneyimlerde ya da yakın ilişkilerde sıkça görülen bu manipülasyon türü, bireyin ruh sağlığı üzerinde derin ve uzun süreli izler bırakabilir.

2-Gaslighting Manipülasyon

Gerçekliği çarpıtma olarak öne çıkan bu manipüle eyleminde, kişilerin hafızasını ve algısını sorgulatacak eylemler yapılmaktadır. Buna maruz kalan kişi ise kendini doğru bildiklerini sorgularken bulabilir. Gaslighting’e maruz kalan birey zamanla kendisine güvenini yitirir, karar vermekte zorlanır ve akıl sağlığını kaybediyormuş gibi hissedebilir. Bu da eş zamanlı olarak, depresyon, anksiyete bozuklukları ve travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) gibi ciddi psikolojik hastalıklara zemin hazırlayabilir.

• Gaslighting, çoğunlukla sağlıksız ilişki dinamiklerinde ve narsistik eğilimler gösteren bireylerle kurulan bağlarda kendini gösteren yaygın bir manipülasyon türüdür.

3-Sessiz Manipülasyon

İletişim yerine sessizliğin hakim olduğu bir manipülasyon türüdür. Bu tür bir manipüle tekniğinde kişi karşısındaki konuşmayarak cezalandırmaya çalışır. Ona kırgın ya da öfkeli olduğunu belirtmeden bilinçli şekilde dışlamaya yönelik hareketler yapar. Manipülatör, karşısındakinin ne yanlış yaptığını sorgulamasını, suçluluk hissetmesini ve kontrolü kendi eline almasını hedefler.

Buna uzun süre maruz kalan kişilerde zamanla kendi değerinden şüphe etme, bir karar alırken başkalarından onay alma gereksinimi, anksiyete ya da huzursuzluk hali gibi durumlar gözlenebilmektedir.

Duygusal Manipülasyon Nedir?

Manipülasyon, kişinin diğer insanları kontrol etmesi veya kendi çıkarlarına uyacak şekilde etkilemesidir. Manipüle etmek kendi iktidarını yerleştirmeye yönelik bilinçli bir hedefe yönelik her türlü stratejiyi kapsamaktadır.

Manipülasyona uğramış olmak benlik saygımızı etkileyebilir, kaygı ve depresyon belirtilerine yol açabilir. Manipülatif davranışlar sadece romantik ilişki içinde olduğumuz kişiyle veya aile üyelerimizle sınırlı değildir; arkadaşlık ilişkilerimizde, iş yaşantımızda da karşımıza çıkabilmektedir. Manipüle edildiğini kabul etmeyen ya da bunun farkında olmayan bir kişi, manipüle edilmediğini, “etkilendiğini” veya “ikna olduğunu” savunabilir ancak manipülasyon etki ve iknadan farklıdır.

Duygusal Manipülasyon Teknikleri Nelerdir?

1-Suçluluk Tetikleme

Bu manipülasyon tekniği, kişinin başına gelen olumsuz durumları karşıdaki kişinin suçuymuş gibi aktararak, o kişiye suçluluk hissi uyandırmayı hedefler. Bu durum genellikle kişinin kendi hatalarını veya sorumluluklarını başkalarının üzerine yıkma şeklinde görülür. Böylece manipülatör, kendi hatalarından kaçınırken karşıdaki kişiyi kendisini suçlu hissettirir ve onun üzerinde kontrol sağlar.

2-Zorla Yardım Alma

Bu teknik genellikle manipüle eden kişinin karşı taraftan belirli bir şey elde etmek amacıyla kullandığı bir stratejidir. Manipülatör, karşı tarafın ilgisini, zaaflarını veya güçlü yönlerini takip eder ve bu bilgileri karşı tarafı manipüle etmek ve kendi çıkarlarına hizmet etmek için kullanır. Bu durum genellikle karşı tarafın yardımseverliğini veya empati yeteneğini istismar etme şeklinde görülür.

3-Hile

Hile, manipülatörün gerçekte var olan durumu gizleme veya çarpıtma yoluyla karşıdaki kişiye dürüst olmayan bir tutum sergilemesidir. Manipüle etmek gerçeği çarpıtarak ya da önemli bilgileri saklayarak karşı tarafın gerçek durumu anlamasını ve buna uygun bir tepki vermesini engelleyerek gerçekleşir. Bu durum genellikle karşı tarafa yanıltıcı bilgiler verme veya belirli bir durumu abartma şeklinde görülür.

Bu gibi teknikler manipüle eden kişinin sıklıkla başvurduğu teknikleridir. Her biri tek başına olabileceği gibi, çoğunlukla bir arada kullanılırlar. Böylece manipülatör, karşı tarafı daha etkili bir şekilde kontrol altına almayı hedefler. Bu durumun farkında olmak ve manipülatörün tekniklerini anlamak, manipülasyona maruz kalmanın olumsuz etkilerini azaltmada önemli bir adım olabilir.

Yukarıdaki tekniklerin birleşerek daha karmaşık şekilde ortaya çıktığı manipülasyon teknikleri şunlardır:

a-Kapıya Ayak Koyma Tekniği

Bilinen en yaygın manipülasyon teknikleri arasında yer almaktadır. Kapıya ayak koyma tekniği en genel hatlarıyla, kişinin birinden büyük yardım istemeden önce küçük yardım istemesi şeklindedir.Manipülasyon, küçük görünen yardımı kabul eden kişinin büyük yardıma da evet diyeceği mantığıyla uygulanmaktadır. Beaman (1983), kişinin büyük olan iyiliği kabul etmesinin öncelikle küçük olanı kabul etmesi ve yapması ile başladığını savunmaktadır.

b-Git Gide Artan Ricalar Tekniği

Bu teknik temel olarak hedefe öncelikle kabul edebileceği nitelikte bir öneri sunulması sonrasında ise kabul edeceği noktaya kadar kişinin önerisini adım adım büyütmesi şeklindedir.

Bu teknikteki başarının temeli bağlılık ilkesine dayanır. Yani aslında kişi karşı taraftan gelen ilk isteği kabul ettiğinde bir nevi ona taahhüt vermektedir. Karşı tarafın isteği büyüse veya mantıksızlaşsa da ona hayır demek zorlaşır çünkü başta taahhüt verilmiştir.

c-Yüzüne Kapıyı Çarpma Tekniği

Bu teknikte kişi karşısındaki kişiden öncelikle kabul etmeyeceğini bildiği büyük bir talepte bulunur. Karşısındaki kişi bu büyük teklifi reddettiğinde de ikinci ve daha küçük olan talebini sunar. Daha önce büyük bir talebe hayır demiş olması, reddeden kişinin istekte bulunan kişiye karşı borçlu hissetmesine sebep olabilmektedir. Bu yolla manipülasyonu uygulayan taraf, ikinci isteğinin kabul edilme ihtimalini artırmaktadır.

Manipülasyonun Psikolojik Etkileri

Manipülasyon, kendi kişisel çıkarları uğruna başkalarının zayıflıklarını ve zaaflarını istismar ederek, yönetmek, kontrol etmek ve düşüncelerini yönlendirmek için uygulanan bir taktiktir. Manipülasyon yani manipüle edilme durumu, yaşanarak etkisi geçen bir psikolojik durum değildir. Uzun süre maruz kalınması durumunda bireylerde öz güven kaybı, anksiyete, depresyon ve birey algısında bozulma gibi ciddi psikolojik sonuçlar ortaya çıkar. Günlük yaşam kalitesini negatif etkilerken, sosyal ilişkilerde zedelenme yaratabilir. Aynı zamanda iş hayatı ya da özel hayatta güvensizlik hissinin artmasına yol açabilir.

1-Öz Güven Kaybı

Manipülasyonun en yaygın etkilerinin başında öz güven kaygı gelir. Sürekli olarak sorgulanan, suçlanan veya değersiz hissettirilen birey, zamanla kendi kararlarını almakta zorlanır. Yeterli olmadığına inanır. Öz güven eksikliği, bireyin hem bireysel gelişimini hem de sosyal ilişkilerini olumsuz etkileyerek, zamanla kendini geri plana çekmesine, edilgen davranışlar sergilemesine ve sağlıksız ilişki bağımlılıklarına yönelmesine neden olabilir.

2-Anksiyete ve Huzursuzluk

Manipülasyona uğrayan kişiler zamanla “her an yeni bir saldırı olabilir” düşüncesiyle huzursuzluk halinde olurlar. Sürekli tetikte bekleme ihtiyacıyla, ilgisiz konuları da kendine saldırı olarak algılayabilir. Bu durum zamanla genelleşmiş anksiyete bozukluğu gibi klinik düzeyde kaygı durumlarına dönüşebilir. Birey, iletişim kurarken aşırı dikkatli olma, hata yapmaktan korkma ve sosyal ortamlardan kaçınma gibi belirtiler gösterebilir.

3-Suçluluk Hissetme

Manipüle edilen kişilerin bir diğer negatif etkilendiği duygu ise suçluluktur. Birey yanlış olmayan kararlarını bile yanlış gibi düşünebilmekte ve her aldığı kararı sorgulamaktadır. Özellikle sessiz manipülasyona maruz kalan kişiler, kendini suçluluk hissiyle birlikte çok fazla ifade etmeye çalışabilir.

Romantik İlişkilerde Duygusal Manipülasyon ve Belirtileri

İlişkide olunan partneri bir avantaj sağlamak amacıyla kontrol etmeye, etkilemeye ve duygusal anlamda sömürmeye duygusal manipülasyon denir. Duygusal manipülasyon uygulama ve gücü elinde tutma isteği arasında bir ilişki olduğundan bahsedilebilir. Ayrıca manipülasyon uygulayan kişinin kişisel kazançları ön plandadır, bencil bir tavır içerisindedir.

Manipülasyonu uygulayan kişilerin genellikle benmerkezcilik seviyelerinin, narsist kişilik özelliklerine sahip olma ve antisosyal davranış bozuklukları gösterme ihtimallerinin yüksek olduğu bilinmektedir.

Manipülasyona uğrayan kişilerin ise genellikle başkaları tarafından kabul görme ihtiyacı yüksek olan, “hayır” demekte zorlanan, özgüven konusunda sıkıntısı olan, kontrol edilmeye meyilleri olan kişiler oldukları görülmektedir.

İlişkilerde Manipülasyonun İşaretleri

İlişkiler karmaşık ve zorlu olabilir, özellikle de manipülatif eylemler ve davranışlar söz konusu olduğunda. Manipülasyona maruz kaldığınızı belirleyebilecek bazı belirgin işaretler vardır:

1-Kendi Hislerinin Görmezden Gelinmesi

Kişi, kendi duygularını ve hislerini göz ardı etmeye başlar ve isteksizce hareket etmeye başlar. Bu durum, kişinin kendisini rahatsız hissettiği veya yanlış olduğunu düşündüğü durumlarda bile baskı altında hissetmesine neden olabilir.

2-Kimlik Krizi

Kişi, genellikle emin olduğu konularda bile kendinden şüphe etmeye başlar. Bu durum, kişinin kendisini ve düşüncelerini sorgulamasına ve kimlik krizi yaşamasına neden olabilir.

3-Suçluluk Hissi

Kişi, belirli davranışları veya eylemleri nedeniyle sürekli olarak suçluluk hisseder. Bu, genellikle manipülatörün kişi üzerinde duygusal bir kontrol sağlama çabası sonucunda oluşur.

4-Kişilik Algısında Bulanıklık

Manipülatörün sürekli olarak kişinin fikirlerine veya düşüncelerine müdahale etmesi, kişinin kendisini ve kim olduğunu sorgulamasına neden olabilir. Bu durum, kişinin kimlik algısında bulanıklığa ve belirsizliğe yol açabilir.

5-Diken Üstünde Hissedilmesi

Kişinin sürekli olarak endişe ve korku içinde olması, diken üstünde hissetmesine neden olabilir. Bu durum, kişinin belirli konuları konuşmaktan kaçınmasına ve genellikle kendi duygularını fark etmemesine yol açabilir.

6-Akıl Sağlığına İlişkin Endişeler

Manipülasyon, sadece kaygı ve depresyona neden olmakla kalmaz, aynı zamanda kişinin kendisinden şüphe duymasına ve akıl sağlığını sorgulamasına da yol açabilir. Kişi, verdiği tepkiler ve hissettiği duygular nedeniyle, akıl sağlığının iyi olup olmadığını düşünebilir.

Manipülasyondan Korunma Yolları Nelerdir?

Manipülatif kişilik bozukluğu olan bireylerin yaşattıkları durumlardan korunmak ve bununla başa çıkabilmek mümkündür. Kişisel farkındalığı artırmak, duygusal sınırlar çizmek ve gerektiğinde profesyonel desteğe başvurmak, manipülasyona karşı en güçlü savunma mekanizmalarıdır. Manipülasyon ile başa çıkmak için uygulanabilecek temel yaklaşımlar aşağıda sıralanmıştır.

1-Sınırları Belirlemek

İkili ilişkilerde sınırlar belirlemek, manipüle edilmemek için uygulanabilecek en iyi yollardan biridir. Bireyin kendi duygusal ve zihinsel sınırlarını tanıması ve bu sınırları kararlılıkla koruyabilmesi gereklidir. Farkındalığı artırmak adına duygu değişimlerini takip etmek de oldukça yararlıdır. Böylece kişi hangi davranışlara maruz kaldığını daha rahat gözlemleyebilir. Özellikle gaslighting gibi örtük manipülasyon türlerine karşı içsel alarm sistemi geliştirmek, sağlıklı sınırları inşa etmede kritik rol oynar.

2-Profesyonel Destek Almak

Manipülasyonun yarattığı psikolojik etkilerle başa çıkmak için uzman desteği almak, çoğu zaman en etkili adımdır. Bilişsel Davranışçı terapi (BDT), şema terapisi ve duygu odaklı terapi gibi yöntemler, kişinin manipülatif ilişki örüntülerini fark etmesini ve bu döngülerden çıkmasını kolaylaştırır.

3-Sağlıklı İletişim Üzerine Yoğunlaşmak

Açık ve net iletişim, manipülatif kişiyle ilişki sürdürmek zorunda kalınan durumlarda bile kolaylık sağlar. Özellikle iş ortamında ya da aile içinde yaşanan manipülasyonlarda, iletişim becerilerini güçlendirmek hem kişinin sınırlarını korumasını sağlar hem de karşı tarafın etkisini minimize eder. Destek grupları veya çevrimiçi topluluklar, benzer deneyimleri yaşayan bireyler arasında empati gelişmesine ve iyileşme sürecinin hızlanmasına yardımcı olabilir.

4-Manipülasyon Tedavisi ve Yardım Alma

Manipülasyon tedavisi, kişinin etkilendiği manipülatif kişilerden uzaklaşabilmesi için önem taşır. Oluşan duygusal hasarı onarmak ve bu gibi kişilerin davranışlarını tespit ederek süreci yönetebilmek için psikolojik yardım alınabilir. Manipülasyonun sağlıklı bir şekilde ele alınabilmesi için yalnızca mağdur olan bireyin değil, manipülatif davranışlarda bulunan kişinin de profesyonel destek alması büyük önem taşır.

Manipülasyonun psikolojik etkilerini azaltmak ve bireyin duygusal dayanıklılığını yeniden inşa etmek için çeşitli psikoterapi teknikleri kullanılmaktadır. En sık başvurulan yöntemler aşağıda sıralanmıştır.

• Bilişsel Davranışçı Terapi: Manipülatif inanç kalıplarının ve otomatik düşüncelerin tanımlanmasını, yeniden yapılandırılmasını hedefler. Kişinin özgüvenini ve karar verme becerisini güçlendirmeye destecidir.
• Şema Terapi: Özellikle çocukluk döneminden gelen değersizlik, terk edilme gibi şemaların manipülatif ilişkilerle nasıl tetiklendiğini anlamaya odaklanan bir terapi yöntemidir.
• Duygu Odaklı Terapi: Bireyin bastırdığı duyguları tanımasına ve ifade etmesine alan açar. Özellikle duygusal manipülasyon sonrası ilişkisel iyileşme sürecine katkı sağlar.
• Travma Odaklı Terapi: Yoğun gaslighting ya da toksik ilişkiler nedeniyle oluşan psikolojik travmaların işlenmesinde etkilidir.