Güler Psikoloji - Blog

Öz Farkındalık: Nedir, Nasıl Kazanılır ve Faydaları Nelerdir?

Pek çok insan, kendisinin farkında olduğuna ve kendisini iyi tanıdığına inanır. Fakat durum gerçekte böyle değildir. Tanıması en zor insan kendinizdir ve çok az sayıda insan öz farkındalık kazanmış ve bu kavramla tanışmıştır. Sosyal medyada veya dizilerde zaman zaman denk geldiğimiz bu kavramın anlamı ise kime sorduğunuza göre değişir. Herkes için ‘’kendisinin farkında olma’’ durumu farklı anlamlar içerebilir. Peki, gerçek anlamıyla öz farkındalık nedir?

Bu yazımızda, öz farkındalık nedir sorusuna detaylı bir cevap verecek ve bu kavramın gerçek anlamına yöneleceğiz. Konu ile yeni tanışan ve aklında “Öz farkındalığımı nasıl kazanabilirim?” gibi soru işareti bulunan bireyler için de çeşitli tavsiyeler vereceğiz.

Öz Farkındalık Nedir?

Öz farkındalık, herkesin doğru egzersizler ve alışkanlıklar ile geliştirmeyi öğrenebileceği bir beceridir. Hayatınızın veya kişiliğinizin anlayamadığınız kısımları var mı? Belki de olumsuz sonuçlara yol açmasına rağmen tekrar tekrar ortaya çıkan belirli davranış veya eğilimlere sahipsiniz.Kendinin farkında olma yeteneği, biz insanların başarabileceklerine ulaşmak için kazanabileceği en önemli ve zor olan becerilerden biridir. Fakat zor olsa da, bu becerinin kazanılması mümkündür.

Sağlıklı öz farkındalık, insana birçok alanda fayda sağlar. İş dünyasından sosyal hayata, kişisel hedeflerden sosyal hedeflere kadar kişi kendini ve kim olduğunu fark ederek başarıya ulaşabilir. Özellikle liderlerin en büyük özelliklerinden biri, güçlü ve zayıf yönlerini sağlıklı bir şekilde değerlendirebilmesidir. Kendinizi ve ekibinizi bu şekilde değerlendirmek kendinize güvenmenize yardımcı olur. Liderler, öğretmenler, eğitimciler, danışmanlar ve sağlık sektöründeki kişiler gibi sosyal sektörde çalışan kişilerin yüksek öz farkındalıkları, onları mesleki başarıya götürürken aynı zamanda hizmetlerinde fark yaratır.

Öz farkındalık, duygularınızı, yeteneklerinizi ve tercihlerinizi tanımanıza olanak tanır. Ayrıca düşüncelerinizin davranışınızı nasıl etkilediğini ve davranışınızın başkalarını nasıl etkilediğini de anlayabilirsiniz. Basitçe söylemek gerekirse; öz farkındalık, duygularınızın çevrenizdeki insanları etkileyen belirli davranışları nasıl üretebileceğini anlamak anlamına gelir. Duyguları ve tepkileri tanıyıp öğrendiğinizde, olumsuz olduğunu düşündüğünüz her şey üzerinde çalışabilir ve iyileştirmeye başlayabilirsiniz.

Kendini Tanımanın İki Farklı Hali

Öz farkındalığın toplumsal öz farkındalık ve içsel öz farkındalık olmak üzere iki çeşidi vardır;

1 – Toplumsal Farkındalık

• Toplumsal farkındalık diğer insanlara nasıl göründüğünüzün bilincinde olmanızdır. Bu bilinç nedeniyle sosyal normlara bağlı kalmak ve diğer insanlar tarafından ‘sosyal’ olarak nitelendirilmek istemeniz olasıdır.

• Bu tür farkındalığın faydaları olsa da benlik bilinci ile karıştırmamakta fayda var. Benlik bilinci çok fazla olan insanlar dış görünüşüne ve davranışlarına aşırı derecede duyarlı olurlar ve başkalarının kendileri hakkında ne düşündüğü konusunda gereksiz endişeler duyabilirler. Bu durumda da öz bilinçten uzak davranışlar sergileyebilirler.

2 – Öz Farkındalık

• İçsel öz farkındalık kişinin iç dünyasının ve içsel durumunun bilincinde olarak bunu yansıtabilmesidir. İçsel benlik bilincine sahip olan bireyler içe dönüktür ve içeride neler olup bittiğini anlamak ister, kendi duygu ve tepkilerine merakla yaklaşır.
• Bunu basit bir örnekle açıklayalım. Önemli bir toplantınız var ve çok gergin olduğunuzu fark ettiniz. Bu noktada fiziksel tepkilerinizin farkına varmak ve bu endişenizin toplantıyla olan ilişkisini çözümlemek içsel öz farkındalık için bir örnek olacaktır.
• Öz farkındalığın öz bilinç haline gelmediğinin farkında olmak oldukça önemli. Öz bilinç kaygı veya içe dönüklük noktasından kendine yüksek bir odaklanmadır. Öz bilinç çok arttığında özgünlükten yoksun bir kişilik oluşturabilirsiniz. Bu durum kendinizin bazı yönlerini gösterirken utangaç davranma eğiliminde olmanıza sebep olabilir.

Öz Farkındalık Neden Önemlidir?

Öz farkındalık, duygusal zekanın temelidir. Zaman zaman duygu ve düşünceleri gözlemleyebilme yeteneği, kim olduğumuzu daha iyi anlamak, kendinizle barışık olmak ve düşünce, duygu ve davranışların etkin yönetimi için de önemlidir. Ayrıca kendine güvenen insanlar bilinçli davranmaya, zihinsel olarak sağlıklı olmaya ve hayata olumlu bakma eğilimindedirler. Ayrıca daha derin bir yaşam deneyimine sahip olmaları muhtemeldir ve çok daha şefkatlidirler. Üstelik pek çok araştırma, öz farkındalığın başarılı liderliğin temel bir özelliği olduğunu göstermektedir. Bu yüzden özellikle liderler için öz farkındalığın önemi büyüktür.

Öz farkındalık, bilinçli bir noktada kişinin hayatında sürdürülebilir bir noktaya geldiğinde daha bilinçli ve anlayışlı bir hale gelinir. Bireyler, yaşamlarında etkili ve kalıcı değişiklikler yapabilmek için bu iç ortamı görebilmeli ve bunlara alışabilmelidir. Bir kişiyi daha olumlu, daha alıcı yapabilir ve olumlu kişisel gelişimi teşvik edebilir. Öz farkındalık, olayları başkalarının bakış açısından görmemize, özdenetim uygulamamıza, yaratıcı ve üretken bir şekilde çalışmanıza ve kendinize ve işinize genel bir güven ve gurur duymanıza olanak tanır. Daha iyi karar vermeye yol açar ve insanların işte daha iyi olmalarını, daha iyi iletişim kurmalarını ve özgüvenlerini ve işle ilgili refahı artırmalarını sağlar.

Öz Farkındalık Eksikliği Nedir?

Öz farkındalık, son dönemlerde liderlik jargonunda temel unsurlardan biri olmuş durumda. Pek çok lider kendisinin farkında olduğunu söylese ve bununla övünse de insanların yalnızca küçük bir kısmı bu tanımlamaya uyuyor.

Birçok insan duygularını göstermemesi gerektiği öğütleriyle büyümüştür. Bunun üstesinden görmezden gelerek veya bastırmaya çalışarak gelmiştir. Özellikle yoğun ve hoşumuza gitmeyen duygular baş gösterdiğinde bunlarla başa çıkmak zordur. Böyle durumlarda onları ya içselleştiririz (öfke, küskünlük, depresyon) ya da onları başkalarını suçlayarak, küçümseyerek ya da zorbalık ederek dışa vururuz.

Öz farkındalık eksikliği, liderlikte önemli bir handikaptır. Araştırmalara göre kurumsal firmalardaki yöneticilerin kariyer basamaklarını tırmanırken daha özgüvenli bir görünüm elde etmelerine karşın başkalarının bakış açılarını dikkate almama eğiliminde olduğu görülmüştür.

Bir başka çalışmada ise araştırmacılar, yöneticilerin beyin aktivitesine incelediler ve liderlerin hiyerarşiden kaynaklı gücü arttıkça başkalarıyla empati kurma yeteneğinin azaldığı sonucuna varmalarını sağlayan fizyolojik kanıtlar buldular. Bu da öz farkındalığın pozisyon arttıkça daha da önemli hale geldiğini gösteriyor. Öz farkındalık eksikliği olan liderlerin en belirgin özelliklerinden birisi de değişmeleri gerektiğini düşünmemeleri ve bunu kabul etmemeleridir. Bunun yerine diğer insanların değişmesini talep ederler.

Öz Farkındalığın Faydaları

Öz farkındalık edinmeye başladığınızda olaylara birden fazla bakış açısıyla yaklaşmaya başlarsınız. Bu size farklı senaryoları tahmin etme ve daha iyi kararlarlar verebilme becerisi kazandırır. Artan öz farkındalık ile özgüveniniz de doğru orantılıdır. Bu sayede daha anlaşılır ve net iletişim kurabilirsiniz.

Farklı bakış açılarına sahip olduğunuzda bu sizi varsayım ve önyargılarınızdan kurtarır. Diğer insanlara kapsayıcı bir şekilde yaklaşmanızı sağlar ve daha iyi ilişkiler kurmanıza yardımcı olur.

Öz farkındalık ile duygularınızı daha iyi yönetebilirsiniz. Bu da istenmeyen ve sizi tedirgin edecek bir durumla karşılaştığınızda sorunun sebebini anlamanızı kolaylaştırarak stres seviyenizin düşmesini destekler.

Tüm bunları düşündüğümüzde öz farkındalığın faydaları daha mutlu bir insan olabilmemiz için yadsınmayacak kadar etkilidir.

Öz Farkındalık İş Performansını Nasıl Artırır?

Öz farkındalık, kişilerin birçok konuda daha iyi karar vermesine yardımcı olur. Bu sadece iş dünyası için değil, günlük yaşam için de geçerlidir. Öz farkındalık, kişinin kendisini pozitif ve negatif yönleri ile tanımasını sağladığı için hayatın her alanında performans artışı söz konusu olur. İş hayatında öz farkındalığa sahip olmayan kişilerin pek çok sorunu olur ve maalesef düşük performans ve başarısızlık sıklıkla yaşadıkları durumlar arasındadır. Üstelik bu insanlar, istemeden bile olsa takım arkadaşlarına da zarar verir.

Tüm bunları özetlemek gerekirse; öz farkındalığı olan kişiler kendilerine objektif bir noktadan bakabiliyor olduklarından artı yönlerini geliştirmeye ve eksi yönlerini de azaltmaya başlayacağından direkt olarak çalıştığı ortama maksimum fayda sağlayan kişiler olmaya başlayacaklardır. Söz konusu objektiflik zaman içerisinde kişinin kendisine ve çevresine güven sağlar. Haliyle kendine güvenen insanlar işlerinde, ekiplerinde ya da iş yönetiminde daha başarılıdır. Bunun en önemli nedeni sistemli hareket etmek ve iş planını uzun vadeye yaymaktır. Kişi doğru ekip ve strateji ile kendini ve şirketi kabul ettikten sonra çalışmalarına başarıyı yansıtır.

Öz Farkındalık Nasıl Kazanılır?

Öz farkındalık, hayatınızın kontrolünü elinize almak ve gelecekte atacağınız adımlara hakim olmak için hayati öneme sahiptir. Enerjinizi, duygularınızı ve tepkilerinizi nereye odaklamayı seçerseniz, hayatta nereye varmak istediğinizi de otomatik olarak belirlemiş olursunuz.

Kendinizin farkında olduğunuzda, düşüncelerinizin ve duygularınızın sizi hangi yola yönlendirdiğini görebilirsiniz. Böylece, arzu ettiğiniz sonuçlara kesin olarak ulaşmak için gerekli kontrolleri yapabilir ve yolunuzu tamamen kendiniz çizebilirsiniz.

Bu, duygularınızdaki ve davranışlarınızdaki bazı değişiklikleri de beraberinde getirebilir. Öz farkındalığı tam anlamıyla kazanana kadar hayatınızın sizi götürdüğü yönde kapsamlı bir değişiklik yapmakta zorlanabilirsiniz.

Ancak her zorlu yokuşun sonunda resmedilmesi gereken bir manzara olduğu unutulmamalıdır. Bu yüzden, aşağıdaki adımları uygulamaktan vazgeçmemeli ve bunları adeta hayatınızın yapı taşı haline getirmeye çalışmalısınız.

1 – Klasik Ama Etkili Bir Yöntem: Meditasyon

• Meditasyon, öz farkındalığı artırma konusunda etkili bir rol oynar. Meditasyon seansları boyunca nesnel farkındalığa eğilebilir ve tamamen odak noktanıza adapte olabilirsiniz. Başka bir ifadeyle, meditasyonu, farkındalığınızın farkına varma pratiği olarak görebilirsiniz.
• Meditasyon seanslarının püf noktası ise nefes farkındalığıdır. Aldığınız nefesle dikkatinizin dağıldığını fark edebilir ve soluğunuzu dışarı boşaltmakla dikkatinizi yeniden tıparlayabilirsiniz. Bu, başlangıçta mantıksız bir uygulama olarak görünebilir. Fakat zamanla zihninizdeki konsantrasyonun iyileştiğini ve öz farkındalığınızın temelinin atıldığını görebilirsiniz.

2 – Öz Farkındalığı Rutin Haline Getirin

• Öz farkındalık, spor salonunda yaptığınız egzersizler gibi değildir. Gün içerisinde kendinizle baş başa kalabileceğiniz yarım saat ayırarak yaptığınız meditasyonla gün boyu idare edemezsiniz. Her an kim olduğunuza ve dünyayla nasıl iletişim kurduğunuza dair dikkatli olmalısınız.
• Sevdiğiniz bir arkadaşınızın konuşmasını dinlerken kendinizi test edin. Dikkatiniz tamamen onun üzerinde mi yoksa bambaşka bir yerde mi? Eğer dikkatiniz hafifçe dağılmışsa, anlatılanlardan daha çok konuşmanın ritmine ve akışına odaklanın. Böylelikle kısa bir süre sonra zihninizin size ayak uydurduğunu göreceksiniz.

3 – Günlük Tutmayı Alışkanlık Haline Getirin

• Günlük tutmak, öz farkındalığı artırmanın harika bir yoludur. Yazdığınız her sayfa yeni bir diyaloğu ortaya çıkarır ve siz fark etmeseniz bile burada en büyük rol bilinçaltınızdadır.

• Günlük tutmak geniş yelpazeli bir araçtır. Günlük deneyimleri not edebilir, bilişsel düşüncelerinizi yeniden çerçeveleyebilir ve çevrenizde paylaşmaktan çekindiğiniz düşüncelere meydan okuyabilirsiniz. Yazdığınız her günün sonunda isteklerinizi, arzularınızı, korkularınızı ve değer yargınızı keşfedebilirsiniz.

4– Kör Noktalarınızı Görmekten Korkmayın

• Kör noktalar hayatımızda önemli kararlar alacağımız zaman belirleyici unsurlardır. Örneğin ehliyet kursuna gittiğiniz zaman eğitmeninizin öğreteceği en önemli şeylerden biri kör noktadır. Tıpkı araba kullanımında olduğu gibi kişisel gelişimimizde kör noktalar bulunmaktadır. Bunlar, kendimiz hakkında farkında olmadığımız kısımlardır.
• Ruhunuzun işleyişini tam anlamıyla kavramak için kör noktalarınızı yakalamaya çalışmalısınız. Örneğin, dışarıdayken hangi insanlara güçlü bir şekilde tepki veriyorsunuz?
• Hangi harekete maruz kaldığınızda veya başka birine uygulanmasına denk geldiğinizde duygu yükselmesi yaşıyorsunuz? Bu, inkar ettiğiniz veya kabul etmekte zorlandığınız alanlar hakkında fikir sahibi olmanızı kolaylaştırır. Daha fazla araştırma ve farkındalık yeni bir başlangıç noktasının kapısını açmaktadır.

5 – Güçlü ve Zayıf Yönlerinizle Tanışın

• Öz farkındalığı geliştirmek, neyle çalıştığınızı ve nelerle mücadele ettiğinizi bilmek anlamına gelir. Tetikleyicilerinizin neler olduğunu biliyor musunuz? Kendinizi en çok tedirgin hissettiğiniz anınızı hatırlıyor musunuz? Birçok kişinin sormaktan çekindiği bu soruları kendinize sorarak zayıf noktalarınızı tespit edebilirsiniz. Bunlar dışında kendinize şu soruları yöneltebilirsiniz:

 En çok neye sinirleniyorum?

        Beni gergin hissettiren ortamlar hangileri?

        Neden bazı kişilerle sohbet etmekten kaçınıyorum?

        Partnerime karşı neden güvensizlik besliyorum?

        Partnerimle ettiğim ilk kavgada neden ayrılmak istiyorum?

• Kendinizi geliştirme yolunda ne kadar ilerlerseniz sahip olduğunuz özellikleri o kadar yakından tanırsınız. Bu anlayış daha sonra yüksek dereceli ivme kazanmanıza yardımcı olur. Öz farkındalığınızı kazandıktan sonra önceden söylemeye çekindiğiniz birçok şeyi rahatça ifade ettiğinizi fark edebilirsiniz. Olumlu yönlerinizi keşfetmek için şu sorulara yanıt arayabilirsiniz:

 Bugüne kadar hangi badireleri atlattım?

        Depresyon ile mücadelemi nasıl başarıyla sonuçlandırdım?

        Hangi zorlu görevin üstesinden kolay bir şekilde geldim?

        Yeteneklerimin farkında mıyım?

        Kendimde en sevdiğim özelliğim hangisi?

        İnsanlar benim en çok hangi özelliğimi seviyor?

        İyi yönlerimi özetleyecek olsam ne söylerdim?

6 – Kendinizi Tam Anlamıyla Yansıttığınızdan Emin Olun

• Öz farkındalık, kendinizi objektif bir şekilde görme yeteneği iken, kendini yansıtabilmek kim olduğunuzu ve hayattan ne istediğinizi dürüstçe keşfetme isteğidir. Öz farkındalık bir zihniyettir, kendini yansıtma ise bu zihniyetle yapılan eylemlerdir.
• Ne kadar çok içinize yönelirseniz o kadar gerçeği ortaya çıkarırsanız. Zamanla, yüzeysel düşüncelerin daha da derinine inerek asıl isteklerinize ve hedeflerinize erişebilirsiniz. Temel değerlerinizi, sizin için neyin daha anlamlı olduğunu ve aslında hangi mesleğe sahip olmak istediğinizi sil baştan öğrenebilirsiniz.

Bu süreçten sonra yeniden tanıştığınız kendinizle bambaşka bir yol izleyebilirsiniz. Eylemleriniz ve düşünceleriniz tamamen kendinizin çizdiği yol haritasıyla birebir uyumlu olarak ortaya çıkacaktır.